سازه های سنتی نیازمند تدبیر و توجه؛
نماد معماری یزد در معرض تهدید
بادگیر، این سازه خلاقانه یزدی ها که بعنوان نماد معماری یزد شناخته می شود، مدت هاست که در معرض تهدید قرار گرفته و از یک سو بی پولی و از طرفی بی نام و نشانی، آنها را تهدید می کند.
خبرگزاری مهر – گروه استان ها: بادگیرها، یکی از شاخصهای معماری خشتی یزد محسوب می شوند و با قامت برافراشته و سر به فلک کشیده، خنکای مطبوعی به خانه های ساخته شده در دل کویر می بخشند اما امروز نه تنها این کاربری را ندارند بلکه درحال تخریب هستند.
این سازه های خشتی که تعدادشان در شهرهای کویری استان یزد کم نیست، با معماری و مهندسی معماران سنتی، به بهترین شکل ممکن طراحی شده اند به نحوی که با اسکلت بندی با چوب هایی که کارایی هدایت بادهای ورودی به بادگیر را بر عهده داشتند، شاهکاری به جای گذشته اند که در دنیا بی نظیر است.
بادگیرهای یزد فناوری پیچیده ای در دوران خود بودند که امروز با وسایل سرمایشی جدید، جای خویش را در معماری سنتی از دست داده اند اما هنوز هستند افرادی که با علاقه به این سازه معماری، به شکل تزئینی آنرا در ساختمان های خود اجرا می کنند با این تفاوت که بادگیرها دیگر قابلیت خنک کنندگی ندارند و صرفا یه سازه تزئینی به شمار می روند.
معماران این دیار کویری برای تلطیف هوای کویر، بادگیرهایی را با بالاترین ارتفاع در جهت مشخصی در جهت ورود باد خنک به استان یزد طراحی کردند به صورتی که خنک ترین هوا به دور از گرد و غبارهای محلی، وارد محیط شود و سپس جایگزین هوای گرم پایین شده و از سایر جهات، هوای گرم از بادگیر بیرون برود.
کارایی بادگیرها در تلطیف گرمای سوزان کویر
معماران سنتی حداکثر بهره برداری را از این سازه ها داشته اند، چوب هایی که ساختار این بادگیرها که در ابعاد مختلف چند وجهی ساخته می شدند، هم سازه را شکل می دادند و هم با خروج از سازه خشتی، راهی برای مرمت به شمار می رفتند.
در پایین بادگیر، حوضچه هایی قرار داشت که هم گرد و غبار هوا را می گرفت و هم با برخورد باد با آب، خنکای باد بیشتر می شد و لطافت هوا افزایش می یافت و در بعضی از خانه ها حتی زیر بادگیرها، راه هایی به سمت زیرزمین ها قرار داشت که مردم دیار کویر، مواد غذایی خویش را در آن قرار می دادند و یخچال طبیعی ایجاد می کردند تا از فاسد شدن آن جلوگیری نمایند.
بادگیرها حتی در آب انبارهای قدیمی هم کارایی داشتند به نحوی که هم از آلودگی و ماندگی آب جلوگیری می شد و هم آب را خنک می کردند. آب از مسیر قنات ها وارد آب انبار می شد، با تهویه بادگیرها، سالم می ماند و مردم با شیرهای برداشت از این آب استفاده می کردند.
بادگیر؛ بهترین ساز و کار برای مقابله با گرمای کویر سوزان یزد بود اما امروز وسایل سرمایشی همچون کولرهای آبی که بیشترین مصرف آب را دارند، جایگزین بادگیرهایی شده اند که هم کاربری بالایی داشتند و هم نمای شهر را زیبا می کردند اما کولرهای امروزی هم مصرف آب بالایی دارند و هم سیما و منظر شهر را نازیبا کرده اند. اما آیا ما حق خویش را به این سازه های پرارزش که هم گذشته و هم حالشان، حال شهر را خوب کرده است، ادا کرده ایم؟
مشکل همیشگی کمبود بودجه و تخریب بناهای تاریخی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد درباره حفاظت از بادگیرها به خبرنگار مهر اظهار داشت: برای حفاظت هیچ اعتباری نداریم، خیلی از بادگیرها درحال تخریب است، نه تنها درباره بادگیرها بلکه درباره خیلی از بناهای قدیمی این مورد مطرح است و حتی در مسافرت رئیس جمهور هم این مورد اعلام گردید.
سیدمصطفی فاطمی تصریح کرد: البته این حقیقت دارد که توان وزارت خانه بسیار ناچیز است به صورتی که کل اعتبارات عمرانی وزارت خانه کمتر از یک سازمان کوچک در استان یزد یعنی حدود ۱۴۰ میلیارد تومان است که با آن نمی توان اقدام خاصی انجام داد.
وضعیت مرمت ها و نبود آمار مشخصی از بادگیرها
بی پولی از یک سو و نداشتن بانک اطلاعاتی کامل از بادگیرها و سازه های معماری از طرفی، سبب شده تا رسیدگی به این نمادهای مهم آنگونه که باید، انجام نشود.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد هم در این حوزه در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه بیشتر از هزار بادگیر در بافت تاریخی و حریم آن قرار دارد، اظهار داشت: عملیات شناسایی بادگیرهایی که از سال ۱۳۹۴ مرمت شده یا دارای طرح مرمت هستند، شروع شده و همراه با تصاویر قبل و پس از مرمت و نقشه هوایی در دسترس قرار دارد.
علی اصغر صمدیانی عنوان کرد: بر طبق این آمار، تابحال ۸۵ بادگیر مرمت شده و یا دارای طرح مصوب مرمت در این محدوده و حریم بافت تاریخی شناسایی شده است.
نیاز به ۱۰۰ میلیون تومان برای مرمت هر بادگیر
وی با اشاره به اینکه هم اکنون برای مرمت هر بادگیر بیشتر از ۱۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز است، افزود: مرمت همه بادگیرها به عهده اداره میراث فرهنگی است اما با عنایت به کمبود اعتبار، بیشتر آنهایی که در مسیرهای اصلی گردشگری و در منظر شهری دیده می شوند، در اولویت مرمت قرار دارند.
وی خاطرنشان کرد: بادگیر خانه ها و اماکنی که تغییر کاربری اقامتی و پذیرایی یافته اند، هم مرمت شده اند که آمارشان در دسترس نیست.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد با بیان این که هیچ آماری درباره تعداد بادگیرهای موجود در استان خارج از محدوده و حریم بافت تاریخی، وجود ندارد، افزود: عملیات شناسایی شروع شده و امیدواریم بتوانیم بانک اطلاعاتی در این حوزه جمع آوری نماییم.
وقتی تصاویر هوایی از بافت تاریخی را نگاه می نماییم، بادگیرهای سر به فلک کشیده، ابهتی به تصویر می بخشد که ما یزدی ها همیشه به آن می بالیم اما این سازه ها بر اثر تعدد، کمبود اعتبار و بی توجهی یکی بعد از دیگری درحال نابودی هستند، در حالیکه میتوان با نگهداری، حفاظت و احیای آنها، این سازه را حفظ نموده و با استفاده از ساختار آن، نسبت به اجرای آن در معماری جدید بهره برد. این فناوری کویری باآنکه امروز بیشتر جنبه تزئینی به خود گرفته اما فناوری دارد که میتوان در معماری امروز هم پیاده کرد و هزینه های انرژی را کم کرد اما هم باید علاقمندی برای احیای آن وجود داشته باشد و هم استادکارانی باشند که بتوانند این سازه ها را اجرا کنند که متأسفانه در هر دو زمینه محدودیت ها و مشکلاتی وجود دارد که به نظر می آید رفع شدنی نیست
در هر حال این فناوری کویری باآنکه امروز بیشتر جنبه تزئینی به خود گرفته اما فناوری دارد که میتوان در معماری امروز هم پیاده کرد و هزینه های انرژی را کم کرد اما هم باید علاقمندی برای احیای آن وجود داشته باشد و هم استادکارانی باشند که بتوانند این سازه ها را اجرا کنند که متأسفانه در هر دو زمینه محدودیت ها و مشکلاتی وجود دارد که به نظر می آید رفع شدنی نیست.
انواع بادگیرها
گوناگونی و تنوع در ساخت از شاخصهای بادگیرهای ایرانی است. درباره گوناگونی بادگیرها به بادگیرهای یک، دو، چهار، شش و هشت سویه و بادگیرهای استوانه ای میتوان اشاره نمود که برای ساخت آنها از گل، گچ و چوب شورونه استفاده شده است.
بادگیر هشت سویه باغ دولت آباد یزد که بلندترین بادگیر جهان است، از شاخصهای این سازه خشتی در معماری سنتی ایران بخصوص استان یزد است. این سازه ها در شهرهای یزد، بوشهر، هرمزگان، اصفهان، کرمان، فارس، سمنان، خراسان جنوبی، قم، مرکزی، تهران و سیستان و بلوچستان و … به چشم می آیند.
در کتاب بادگیر شاهکاری مهندسی ایران به نویسندگی «مهدی بهادری نژاد» و «علیرضا دهقانی» آمده است که بادگیرها بر حسب شکل ظاهر با عنایت به شکل مقطع ستون، تعداد و انواع دهانه های بادگیر، تعداد طبقه ی بادگیر و ساختمان داخل ستون بسیار متنوع هستند.
بادگیرها را میتوان بر مبنای نحوه عملکردشان به بادگیرهای عملکردی، تزئینی و عملکردی- تزئینی تقسیم کرد که بیشترین تعداد بادگیرهای ایرانی عملکرد هستند بدان معنا که نقش تهویه ی فضای داخلی ساختمان ها وآب انبارها را هم بر عهده دارند.
اما بادگیرهای تزئینی بادگیرهایی هستند که هیچ عملکردی ندارند. بادگیرهایی که محل اتصال آن با بنا مسدود شده و این بادگیرها هیچ منفذی به فضای داخلی ساختمان ندارند.
بادگیرهای عملکردی - تزئینی هم بادگیرهایی هستند که علیرغم ایفای نقش تهویه، دارای طراحی و نمای زیبایی هم هستند که همچون آن میتوان به بادگیر باغ دولت آباد یزد اشاره نمود.
منبع: بن ایر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب