همزمان با ثبت جهانی هگمتانه؛
نگاهی به پرونده هگمتانه بعنوان میراث ثبت شده در لیست یونسکو
به گزارش بن ایر، نشست کمیته میراث جهانی یونسکو پرونده هگمتانه را بدون در نظر گرفتن مرکز تاریخی همدان ثبت نمود. در این پرونده اهمیت تاریخی هگمتانه و ابعاد باستانی این محوطه با جزئیات معرفی شده است.
خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ چهل و ششمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو از ۲۱ جولای تا ۳۱ جولای هم در دهلی نو کشور هندوستان برگزار شد در این اجلاس که ۲۷ مکان پیشنهادی برای ثبت در لیست جهانی مورد ارزیابی اعضا قرار گرفت، ایران هم پرونده هگمتانه و مرکز تاریخی همدان را عرضه کرد تا یکی از پرونده هایی باشد که لیست ۲۷ اثر جهانی ایران را کامل می کند. این پرونده بررسی گردید و در نهایت به ثبت جهانی رسید اما تنها بخش تاریخی هگمتانه و نه بافت مرکزی همدان. در پرونده ای که برای این منظور توسط کارشناسان ایرانی تهیه شده، نکات بسیار ریزی در رابطه با هگمتانه، اهمیت تاریخی آن، جستجوهای دیرینه شناسی و شهر های شبیه به آن و اتفاقاتی که پیرامون آن افتاده و مرکز تاریخی همدان و بناهایی که هر کدام به تشکیل یک بافت کمک می کنند توضیح داده شده است. در این پرونده که به زبان انگلیسی و با تصاویر و فیلمهای بسیار در دسترس همگان قرار گرفته است، شهر هگمتانه را به خوبی توصیف کرده است.
در این پرونده آمده؛ شهر همدان یکی از قدیمی ترین شهر های دوران باستان و از شهر های قدیمی ایران است. در گذشته این شهر بعنوان پایتخت امپراتوری مادها. همینطور در زمان حکومت هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، آل بویه و سلجوقیان، یکی از بزرگترین شهر های ایران بوده است. نام هگمتانه در لوح های ایرانی هاگمتانا بوده است همدان با قرار گرفتن در تلاقی مسیرهای مهم تاریخی چه در گذشته و چه هم اکنون همواره میزبان جمعیت هایی از اقوام و مذاهب مختلف بوده است. این مکان از دیر باز بعنوان مکانی برای تعامل مکاتب مختلف فکری و محلی برای انتقال آداب و رسوم اقوام و ملل مختلف که در همزیستی مسالمت آمیز با هم زندگی می کردند، عمل می کرد. مساجد مختلف مسلمانان، کلیساهای مسیحی و کنیسه های یهودی، سازماندهی مراسم خاص هر دین، همراه با مردمی از اقوام مختلف که در صلح زندگی می کنند، در مجموع شاهدی بر این ادعای تاریخی است. در حکاکی های لوح های ایرانی باستانی باقی مانده از زمان داریوش اول، از این شهر به نام «هاگمتانا»، در ایلامیان «آگمادانا» و در زبان اکدی به «آگاما تانو» یاد می شود. این گونه تعبیر می شود که نام شهر از اصطلاح "هانگماتا" به معنای "محل تجمع" گرفته شده است. گفته می شود که پیش از تشکیل سلسله مادها، این مکان مرکز تجمعات عمومی بوده است. هرودوت به گردهمایی مادها اشاره می کند که در آن دیاکو (دایوکو) بعنوان پادشاه منصوب می شود، اما مکان دقیق آن مشخص نمی باشد.
با عنایت به وجود هفت شهر به نام هگمتانه که چهار شهر از آنها در پارس قرار دارند، پیشنهاد جورج کرزن اینست که نام «هگمتانه» احتمالا برای پایتخت ها یا شهرهایی که پادشاهان در آن اقامت داشته اند انتخاب شده است. در منابع باستانی و سایر منابع، «هگمتانه» با نامهای مختلفی همچون «اکباتانا، اگباتانا» در یونانی، «اکباتانا، اکباتانیس پارتیروم» در لاتین، «احمتانه» در آرامی، «آهمتان، هماتان، اکباتان» در ارمنی و همدان» در فارسی میانه. بر مبنای یافته های تاریخی و باستان شناسی، هگمتانه قطعا با همدان تطابق دارد. همینطور گفته می شود که سکه های کشف شده از دوران ساسانی در محلی به نام احمدان ضرب شده است. نخستین اشاره مکتوب به سلسله ماد و سرزمین مادها در سالنامه ۲۴ توسط سارل منزر سوم (۸۳۶ پیش از میلاد) و سارگون دوم (۷۱۵ پیش از میلاد) بود که در آن از این جمعیت و سرزمین آنها به ترتیب "مد" یاد شده است. چشم» و «چشم آمود». جکسون، مستشرق آمریکایی، در مورد نام شهر همدان می نویسد: «اول و مهم تر از همه، نام همدان از قدیم الایام بسیار رایج بوده است. در زمان ساسانیان، همدان به «همتان» معروف بود. در الواح به جا مانده از دوران باستان فارسی، این واژه به شکل «هگمتانه» به کار رفته است که در لغت به معنای محل تجمع یا تجمع خیلی از مسیرها است با عنایت به موقعیت و اهمیتی که برای شهر تاریخی همدان در ادوار مختلف تاریخ قائل است، جهانگردانان زیادی از این شهر عبور کرده، در آن زندگی کرده و در رابطه با آن نوشته اند. به این ترتیب، حالا اسناد بسیاری در مورد همدان و هگمتانه موجود است که توسط مورخان و سیاحان نوشته شده است.
محوطه پیشنهادی، هگمتانه و مرکز تاریخی همدان در مرکز شهر همدان کنونی قرار دارد و عناصر مهمی را در بر می گیرد که قدمت آن از مادها تا دوران معاصر باز می گردد. روند دگرگونی ها در املاک نامزد شده در مجموع روایتگر داستانی از پایداری و تداوم زندگی در شهری باستانی از آغاز سکونت بشر تا به امروز، علیرغم تغییرات فراوان سلسله ها و دگرگونی های سیاسی است. این ملک یکپارچه شامل تپه هگمتانه، بازار تاریخی و بافت شهری آن، تبر دسترسی به آرامگاه ابن سینا (بوعلی سینا) و خود آرامگاه و همینطور آثار برجسته دیگری است که امروزه در کارکردهایی غیر از آنها استفاده می شود. عنصر اصلی و اولیه شهر، منطقه تاریخی هگمتانه است. این منطقه تاریخی بعنوان هسته اصلی شهر تاریخی و پایتخت اصلی نظام (های) سلطنت و زندگی در دوره های مختلف، از مادها، زمانیکه پایتخت سلسله متمرکز اولیه در ایران باستان شد، تا هخامنشیان بوده است. و اشکانیان با عنایت به رونق اقتصادی و سیاسی همدان در دوره های مختلف، بازار تاریخی در مجاورت هگمتانه تأسیس شد و عنصر اصلی در گسترش شهر بود. این بازار تا به امروز عملکرد قدیمی خویش را در شهر حفظ نموده است. جهت کمک به رونق شهر و به منظور تداوم و توسعه آن، در زمان سلطنت پهلوی خیابان هایی ساخته شد. خانه های ساخته شده در کنار این خیابان ها از معماری ایرانی الهام گرفته شده است. میدان امام و محور دسترسی خیابان بوعلی آخرین دگرگونی هایی بودند که به شکل گیری سنگ بنای (اسکلت) مرکز تاریخی همدان امروزی کمک کردند. محله باستانی هگمتانه تپه ای در مجاورت بازار واقع شده است. زوایای جنوبی و شرقی محوطه تاریخی توسط بلوار هگمتانه احاطه شده و ضلع غربی ملک در امتداد بازار قرار دارد و قسمت شمالی آن به بلوار الوند می رسد و محدود می شود. موزه منطقه ای همدان در نزدیکی ضلع غربی تپه تاریخی قرار دارد. موزه بعد از جستجوهای دیرینه شناسی در آن مکان ساخته شد و با اطمینان از این که هیچ اثر یا آثار تاریخی یا آثار / اشیایی در مکان تعیین شده برای ساخت موزه وجود ندارد، سازه برپا شد. هگمتانه در سال ۱۹۳۱ میلادی در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید. مساحت ملک پیشنهادی هم اکنون حدود ۳۰ هکتار است.
بر روی این تپه در زمان های مختلف ساخت و سازهایی صورت گرفته است. با این وجود، بخش عمده ای از تپه (حدود ۲۵ هکتار) در فرایند تلاش دولت برای خرید آثار / املاک واقع در تپه در فاصله ۱۹۷۲-۱۹۷۳ بعد از میلاد خریداری شد و بقیه در دوران بعد از انقلاب خریداری شد. در سال ۱۹۷۹ این املاک به تدریج، بخصوص در دهه گذشته، در اختیار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران قرار گرفت و در نتیجه از مالکیت خصوصی خارج شد. هنگامی که ملک پیشنهادی از مالکیت خصوصی آزاد شد، فعالیتهای تحقیقاتی و جستجوهای دیرینه شناسی در تپه تاریخی شروع شد. نتایج در زیر توضیح و گزارش شده است. عناصر و اشیاء روی تپه بیست و سه فصل جستجوهای دیرینه شناسی روی تپه منجر به کشف خیلی از اشیاء همچون بناهای تاریخی شد. بعضی از آثار تاریخی خریداری شده در جریان آزادسازی برای اجرای فعالیتهای فرهنگی و پژوهشی حفظ شدند (مثلاً: پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان، موزه هگمتانه، مدرسه نور، حمام ارامنه، کلیساهای ارمنی «سنت استپان».
با عنایت به موقعیت هگمتانه در شهر کنونی، مناظر گوناگونی وجود دارد. بر مبنای نوشته های مورخان عصر کلاسیک و اشاراتی که در انجیل آمده است، تپه بزرگ همدان برای «ژاک دو مورگان» هگمتانه بوده است. در بین محققان ایرانی، «محمد تقی مصطفوی» نخستین کسی است که تپه معروف به «سر قلعه» (تپه هگمتانه کنونی) را به هگمتانه باستانی، پایتخت مادها نسبت داده است (مصطفوی: همان ۶۰). به قول هرودوت، مورخ یونانی، حدود هشتصد سال پیش از تولد مسیح، مادها این مکان را پایتخت خود توسط دیاکو می دانستند و از آن استفاده می کردند. مجموعه ای سلطنتی بر فراز تپه بر مبنای توضیحات وی، طراحان و سازندگان شهر تاریخی، مجموعه سلطنتی را بر فراز تپه ای بنا کردند که شامل کاخ، خزانه و منطقه مسکونی نظامی بود. این مجموعه با هفت باروی متحدالمرکز ساخته شده بود که اضلاع داخلی هر دیوار از ضلع بیرونی آن بلندتر بود. بر مبنای هرودوت، قرن ۱۹ به احتمال زیاد نقشه ای از هگمتانه تهیه شد. نقشه مذکور باآنکه پایه علمی نداشت، اما به وضوح استحکامات هفتگانه شهر را نشان داده است و از تمام مهمتر نحوه ساخت این استحکامات را با رعایت مشخصات زمینی (یعنی توپوگرافی) نشان داده است. در پرونده هگمتانه، علاوه بر این که شهر های تاریخی و محوطه های باستانی شبیه به آن، معرفی شده اند، به جزئیات بیشتری پیرامون آن پرداخته شده است همچون این که مردم چقدر مشارکت کرده اند تا این محوطه تاریخی حفظ شود و چه نشست ها و همایش هایی در رابطه با این محوطه برگزار شده است. در قسمت دیگری از این پرونده به قوانین و مقررات مختلفی که برای حفاظت و صیانت از میراث فرهنگی در ایران وجود دارد، پرداخته شده است. مدیریت یکپارچه بافت تاریخی همدان هم بخش دیگری از این پرونده بود.
منبع: بن ایر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب