ترقه هایی که بانگ خاموشی سنت ها شده اند
به گزارش بن ایر، چهارشنبه آخر سال، جشنی کهن با آئین هایی نمادین، امروز به شبی پرهیجان و گاه خطرناک بدل شده است. آیا این جشن در راه فراموشی هویت خود قرار دارد؟
خبرگزاری مهر، گروه استان ها – کورش دیباج: چهارشنبه آخرسال، یکی از قدیمی ترین آیین های ایرانی، قرن ها بعنوان جشنی برای گذار از سال کهنه به سال نو، پاک سازی روانی و اجتماعی، و تقویت همبستگی میان مردم برگزار می شد. این جشن که ریشه در باورهای اسطوره ای و سنت های مردمی دارد، با آئین هایی مانند پریدن از روی آتش، کوزه شکنی، قاشق زنی و فال گوش ایستادن همراه بوده است. اما در دهه های اخیر، تغییرات اجتماعی، رشد شهرنشینی و نفوذ عناصر مدرن، شکل و مفهوم این جشن را دگرگون کرده است.
امروزه، مراسم چهارشنبه آخرسال بیشتر از آن که یک آیین سنتی و اجتماعی باشد، به شبی پر از هیجان و گاه خطر تبدیل گشته است که در آن استفاده از مواد محترقه جایگزین مراسم آئینی شده است. برخی کارشناسان اعتقاد دارند که اگر برای احیای ارزش های اصیل این جشن اقدام نشود، چهارشنبه سوری بعنوان یک بخش از میراث فرهنگی ناملموس ایران، به مرور گرفتار تحریف و کم رنگی خواهد شد.
در این گزارش، به بررسی تغییرات چهارشنبه آخر سال، علل فراموشی آیین های اصیل آن و راهکارهای احیای این سنت پرداخته ایم.
نسل جوان: چهارشنبه آخرسال یعنی هیجان و آدرنالین
علیرضا محمودی، ۲۲ ساله و دانشجوی رشته مهندسی، در رابطه با تجربه اش از چهارشنبه آخر سال به خبرنگار مهر می گوید: برای ما چهارشنبه آخر سال بیشتر یک شب هیجانی است تا یک آیین سنتی. از کودکی به یاد دارم که در این شب، دوستانم به دنبال ترقه و مواد محترقه بودند و این هیجان به بخشی از این جشن تبدیل گشته است. راستش را بخواهید، کمتر کسی از هم نسلان من در رابطه با کوزه شکنی یا قاشق زنی چیزی می داند. شبکه های اجتماعی و ویدیوهای اینترنتی هم بیشتر جنبه های مدرن چهارشنبه آخرسال را نشان می دهند، نه سنت های قدیمی آنرا.
او در ادامه اشاره می کند که شاید اگر برنامه های جذاب و متناسب با سلیقه جوانان برای معرفی آیین های اصیل چهارشنبه آخرسال برگزار شود، بتواند نظر آنها را جلب کند: شاید اگر جشن هایی در محله ها برگزار گردد که در آن سنت های چهارشنبه آخرسال بشکلی جذاب مورد بازسازی قرار گیرند، ما هم بیشتر به آنها علاقه مند شویم. اما هم اکنون، انفجار ترقه ها و آتش بازیهای مهیج، مهم ترین چیزی است که از این جشن به یاد داریم.
خانواده ها: چهارشنبه سوری دیگر آن صفای گذشته را ندارد
زهرا کریمی، ۴۸ ساله و مادر دو نوجوان، در رابطه با تغییرات چهارشنبه آخرسال به خبرنگار مهر می گوید: چهارشنبه آخرسال دوران کودکی ما چیزی نبود که امروز می بینیم. در آن زمان، این شب فرصتی برای دورهمی های خانوادگی و شادی های ساده بود. بچه ها قاشق زنی می کردند، بزرگ ترها آتش کوچکی در حیاط خانه روشن می کردند و همه کنار هم بودند. اما امروز بیشتر نگران امنیت فرزندانمان هستیم تا لذت بردن از این جشن. هر سال، اخبار حوادث چهارشنبه آخرسال پر از گزارش های ناراحت کننده است.
او تاکید می کند که اگر فرهنگ سازی مناسبی صورت گیرد، میتوان چهارشنبه آخرسال را باردیگر بشکل اصیل آن احیا کرد: اگر مسؤلان فرهنگی و رسانه ها به جای تمرکز بر خطرات چهارشنبه آخرسال، راهکارهایی برای بازگرداندن آیین های قدیمی عرضه کنند، شاید بتوانیم این جشن را از وضعیت فعلی نجات دهیم. خانواده ها هم اهمیت بالای ی دارند؛ اگر این آیین ها را به فرزندانمان آموزش دهیم و در خانه اجرا نماییم، می توانیم چهارشنبه آخرسال را از یک شب پرخطر به یک شب به یادماندنی تبدیل نماییم
تحریف آیین های کهن چهارشنبه آخرسال؛ از قاشق زنی تا انفجارهای مهیب
مریم افشاری، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی ناملموس، در گزارش بن ایر به نقل از مهر با تاکید بر اینکه چهارشنبه آخرسال همواره جشنی آئینی و نمادین بوده است، می گوید: این جشن در گذشته با هدف تطهیر، رفع بلا و استقبال از سال نو برگزار می شد. مردم آتش می افروختند، اما نه برای تخریب و ایجاد خطر، بلکه بعنوان نمادی از روشنایی و گرما. همینطور آئین هایی مانند کوزه شکنی و قاشق زنی برای دفع انرژی های منفی و طلب برکت انجام می شد. اما امروزه شاهد تغییر کارکرد این جشن هستیم و در صورت تداوم این روند، هویت اصیل چهارشنبه آخرسال از میان خواهد رفت.
افشاری ضمن اشاره به این که بعضی از این آیین ها هنوز هم در نقاطی از ایران زنده هستند، ادامه می دهد: در مناطقی مانند یزد و همدان، هنوز هم رسم کوزه شکنی اجرا می شود، اما در شهر های بزرگ کمتر کسی از این سنت آگاه است. قاشق زنی که زمانی فرصتی برای تقویت همبستگی اجتماعی بود، جای خویش را به انفجارهای مهیب و پرخطر داده است. برای حفظ این آیین ها باید آگاهی رسانی کرد و آنها را به نسل جدید معرفی نمود.
شهرنشینی و تغییر سبک زندگی؛ علل فراموشی آیین های سنتی
کامران حاجیان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه مردم شناسی، یکی از مهم ترین علل کم رنگ شدن آیین های سنتی چهارشنبه آخرسال را تغییر سبک زندگی و شهرنشینی می داند. وی در گزارش بن ایر به نقل از مهر می گوید: در گذشته، محله ها کوچک بودند و مردم روابط نزدیکی با یکدیگر داشتند. آئین هایی مانند قاشق زنی در بستری از همبستگی اجتماعی شکل گرفته بودند، اما امروزه سبک زندگی شهری مانع از اجرای چنین سنت هایی شده است. تصور کنید کودکی در یک آپارتمان ۱۰ طبقه بخواهد قاشق زنی کند؛ احتمالا همسایگان واکنش مثبتی به این مورد نخواهند داشت.
حاجیان همینطور اعتقاد دارد که مدرنیته و تغییر نگرش عمومی نسبت به این آیین ها، نقش مهمی در کاهش علاقه مردم به آنها داشته است: خیلی از رسوم قدیمی در نگاه امروزی غیرضروری یا حتی غیرمنطقی به نظر می رسند. بعنوان مثال، فال گوش ایستادن که زمانی برای پیشبینی آینده رایج بود، امروز دیگر جایگاهی در زندگی شهری ندارد. این تغییر نگرش، همراه با زندگی مدرن، سبب شده خیلی از آیین های چهارشنبه آخر سال به دست فراموشی سپرده شوند.
نسل جدید چهارشنبه آخرسال را چطور تجربه می کند؟
نسرین میرمحمدی، جامعه شناس فرهنگی، اعتقاد دارد که نسل جدید به علت تغییرات فرهنگی و گسترش فناوری، چهارشنبه آخرسال را بشکلی متفاوت از نسل های قبل تجربه می کند. وی در گزارش بن ایر به نقل از مهر بیان می کند: چهارشنبه سوری در گذشته فرصتی برای تعاملات اجتماعی بود. مردم دور هم جمع می شدند، آتش روشن می کردند و آئین هایی مانند کوزه شکنی و قاشق زنی را اجرا می کردند. اما امروزه این جشن بیشتر بعنوان یک شب هیجانی شناخته می شود که محور اصلی آن استفاده از مواد محترقه است.
او نقش رسانه ها و فضای مجازی را در این تغییرات بسیار مهم می داند: امروزه کودکان و نوجوانان از راه اینترنت و شبکه های اجتماعی، الگوهای جدیدی برای تفریح و سرگرمی پیدا کرده اند. رسانه ها هم به جای معرفی آیین های سنتی چهارشنبه آخر سال، بیشتر جنبه های مدرن و گاه خطرناک آنرا نمایش داده اند. این مساله سبب شده که رسوم قدیمی در حاشیه قرار بگیرند و کمتر مورد توجه قرار گیرند.
آیا امکان احیای آیین های چهارشنبه آخرسال وجود دارد؟
هر سه کارشناس اعتقاد دارند که با برنامه ریزی صحیح، میتوان آیین های اصیل چهارشنبه آخرسال را احیا کرد و آنرا از یک جشن پرخطر و بی هویت به یک آیین فرهنگی و اجتماعی بازگرداند.
مریم افشاری بر نقش آموزش و آگاهی رسانی تاکید دارد و می گوید: مدارس، رسانه ها و نهادهای فرهنگی باید در رابطه با این آیین ها اطلاع رسانی کنند. همینطور برگزاری جشن های عمومی در قالبی سنتی می تواند مردم را با این رسوم آشنا کند.
کامران حاجیان هم نقش خانواده ها را در حفظ این آیین ها کلیدی می داند: اگر خانواده ها این سنت ها را در خانه اجرا کنند و آنها را به فرزندان خود منتقل کنند، احتمال زنده ماندن این آیین ها بیشتر خواهد شد.
نسرین میرمحمدی هم پیشنهاد می دهد که برای جلب توجه نسل جدید، این آیین ها با روش های مدرن تطبیق داده شوند: میتوان از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی برای تبلیغ این رسوم استفاده نمود. تولید محتوای جذاب، مانند کلیپ هایی در رابطه با قاشق زنی و کوزه شکنی، می تواند این آیین ها را به نسل جدید معرفی نماید و آنها را باردیگر زنده سازد.
حال چه باید کرد؟
چهارشنبه آخرسال، یکی از مهم ترین جشن های ایرانی، با گذشت زمان دستخوش تغییرات زیادی شده است. خیلی از آیین های سنتی این جشن مانند کوزه شکنی، فال گوش ایستادن و قاشق زنی درحال فراموشی هستند و جای خویش را به رفتارهای جدید داده اند. کارشناسان اعتقاد دارند که تغییر سبک زندگی، شهرنشینی و نفوذ فرهنگ های جدید از عوامل اصلی این تغییرات هستند.
بااین حال، این آیین ها هنوز هم بخشی از میراث فرهنگی ناملموس ایران هستند و میتوان با برنامه ریزی مناسب، آموزش و استفاده از رسانه های نوین، آنها را باردیگر زنده کرد. احیای چهارشنبه آخرسال بعنوان یک جشن آئینی و اجتماعی، نه تنها باعث حفظ فرهنگ ایرانی خواهد شد، بلکه می تواند از بروز رفتارهای خطرناک و ناهنجاری های اجتماعی هم جلوگیری نماید.
منبع: بن ایر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب