میزگرد جایگاه باستان شناسی شهری در طرح جامع اصفهان ، ۱
اصفهان بر لبه تیغ طرح جامع
بن ایر: بن ایر: میزگرد تخصصی جایگاه دیرینه شناسی شهری در تدوین طرح جامع جدید اصفهان با حضور کارشناسان برجسته، به بررسی اهمیت دیرینه شناسی شهری و نتایج بی توجهی به آن در طرح های توسعه شهری پرداخت.
خبرگزاری مهر، گروه استانها - کورش دیباج: دیرینه شناسی شهری یکی از حوزه های تخصصی مهم در مطالعات شهری است که به شناسایی و صیانت از آثار تاریخی و فرهنگی موجود در ساختارهای شهری می پردازد. در جوامع امروزی که فرآیندهای توسعه شهری با سرعت بالایی پیش می رود، حفظ هویت تاریخی و فرهنگی شهرها به چالشی جدی تبدیل گشته است، خصوصاً در شهرهایی مانند اصفهان که دارای تاریخ و میراث فرهنگی غنی هستند، این مساله از اهمیت ویژه ای برخوردارست. طرح های جامع شهری، که به طورکلی به گسترش زیرساخت ها و بهبود کیفیت زندگی شهری پرداخته و آنرا درنظر می گیرند، اغلب در کنار توجه به ابعاد زیست محیطی و اقتصادی، نیازمند توجه به دیرینه شناسی و میراث فرهنگی نیز هستند. عدم توجه به این امر می تواند تهدیدات جدی برای بافت های تاریخی و میراث فرهنگی شهر به همراه داشته باشد و سبب از دست رفتن هویت و تاریخ یک شهر شود.
در همین راستا، خبرگزاری مهر میزگردی تحت عنوان «جایگاه دیرینه شناسی شهری در تدوین طرح جامع جدید شهر اصفهان» با حضور محمدعلی ایزدخواستی، مدیر عامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان و مسئول بافت تاریخی شهر اصفهان، علی شجاعی اصفهانی، دکترای دیرینه شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان، علیرضا جعفری زند، عتیقه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علوم تحقیقات تهران، حسین پیرزاده، مسئول تهیه طرح جدید جامع شهر اصفهان با رویکرد نوین و مدیر گروه فضا و کالبد طرح فوق، احمد بهاآبادی، مدیر ارشد و کارشناس طرح های توسعه شهری و منطقه ای اصفهان، سید مهدی موسوی موحد، معاون پیشین میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان و هادی الله یاری، عتیقه شناس و ناظر طرح کاوش دیرینه شناسی در شهر اصفهان برگزار کرد که مشروح بخش اول این میزگرد در ادامه آمده است. علیرضا جعفری زند، عتیقه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علوم تحقیقات تهران
اصفهان نیازمند رویکرد جدید در صیانت از لایه های باستانی است
علیرضا جعفری زند، عتیقه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران، اظهار داشت: اصفهان یک شهر تاریخی است که در طول تاریخ اهمیت بسیاری داشته و بخش بزرگی از تاریخ این شهر در زیر زمین نهفته است. به علت همین قدمت و ارزش تاریخی، بسیاری از نتایج این شهر در گذر زمان پنهان شده اند.
وی اضافه کرد: این خاصیت تاریخی اصفهان سبب شده که همیشه توجه ها به بناهای نمایان و سطحی معطوف باشد، در صورتیکه بخش زیادی از تاریخ این شهر در لایه های زیرین آن نهفته است. البته متاسفانه این حقیقت نادیده گرفته شده و توجه کافی به لایه های باستانی این شهر نشده است.
این عتیقه شناس اشاره کرد: این غفلت ها سبب شده که در طی زمان تعدادی از آثار باستانی در معرض خطر قرار بگیرند. در دوره های مختلف، شامل قبل از انقلاب و بعد از انقلاب، اصفهان هیچگاه به عنوان یک شهر باستانی مانند سایر شهرهای تاریخی کشور، مورد توجه جدی قرار نگرفته است.
تهدیدات جدی برای لایه های باستانی اصفهان
وی اظهار داشت: پروژه هایی مانند زیرگذر خیابان عبدالرزاق و طرح مترو در چهارباغ عباسی سبب شده اند که خیلی از لایه های باستانی اصفهان در معرض تخریب قرار گیرند.
جعفری زند اظهار داشت: این دست اندازی ها و طرح های عمرانی خصوصاً در مناطق باستانی، سبب لطمه لایه های باستانی شده است، به عنوان مثال، پروژه ساخت گذر کمر زرین یکی از مواردی بود که اگر من به آن توجه نمی کردم، این منطقه بدون توجه به آثار تاریخی، از بین می رفت.
وی اضافه کرد: در خیلی از پروژه ها، هیچ نوع بررسی دیرینه شناسی و توجه به لایه های تاریخی صورت نمی گیرد. میراث فرهنگی بطور معمول در خیلی از موارد، نقش ضعیفی داشته است. در خیلی از مواقع، میراث فرهنگی تنها بعد از انجام پروژه های عمرانی وارد عمل می شود، در صورتیکه باید قبل از شروع این پروژه ها، نظارت ها و حفاظت های لازم انجام می گرفت.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران، درباب وضعیت صیانت از آثار باستانی اصفهان، اظهار داشت: بافت تاریخی اصفهان نه فقط در دوران اسلامی، بلکه در دوره های قبل از اسلام نیز دارای آثار باستانی ارزشمندی است. از آنجائیکه اصفهان شهری با قدمت بسیار زیاد است، این که ما در چنین پروژه هایی با لایه های باستانی برخورد می نماییم، بطورکامل طبیعی است، چونکه اصفهان شهری است که در طول تاریخ تغییرات زیادی نداشته و خیلی از آثار تاریخی و باستانی در لایه های زیرین آن نهفته است. علی شجاعی، دکترای دیرینه شناسی و عضو هئیت علمی دانشگاه هنر اصفهان
ضرورت صیانت از لایه های باستانی در پروژه های شهری
علی شجاعی اصفهانی، دکترای دیرینه شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان، در ادامه میزگرد به اهمیت توجه به لایه های پنهان و دیرینه شناسی شهری در توسعه و پروژه های شهری اشاره نمود و اظهار داشت: در توسعه شهری باید به لایه های ناپیدای شهر پرداخته شود. ما نمی توانیم تنها به آثاری که امروز باقیمانده دقت کنیم بلکه باید سراغ لایه های پنهان شهر برویم.
وی اشاره کرد: دیرینه شناسی شهری به مفهوم نظارت بر تمامی اقدامات انجام شده در پهنه شهر است و این واژه باید بطور دقیق تر در حوزه شهرهای تاریخی و بافت های قدیمی به کار رود. واژه بافت تاریخی ممکنست مفهومی محدود به دوره های خاص مانند قاجار یا صفویه را درنظر بگیرد، اما در حقیقت باید به کل پهنه شهر و منظر تاریخی آن توجه گردد.
باستان شناسی شهری در ایران با بحران و بی توجهی مواجه است
این عتیقه شناس اشاره کرد: دیرینه شناسی در ایران و خصوصاً دیرینه شناسی شهری گرفتار مشکلات بنیادین است در صورتیکه ایران یکی از قدیمی ترین تمدن ها و شهرهای دنیا را دارد و دارای شهرهای تاریخی بسیار غنی است، این شهرها از بین رفته اند و لایه های تاریخی آنها به تدریج از دست رفته است. در نتیجه، ما هیچ کدام از این آثار تاریخی را بطور کامل نمی شناسیم و این امر ناشی از جنگ ها، غارت ها، سیل ها، زلزله ها و قحطی هایی است که به این میراث لطمه زده اند.
وی افزود: اصفهان حداقل ۱۵۰۰ سال سابقه شهری مستمر دارد و این یک فرصت بسیار باارزش برای متولیان و مدیران شهری است که باید این مسئله را بطور جدی بشناسند و به آن توجه نمایند.
شجاعی اظهار داشت: در کشورهای غربی و حتی برخی کشورهای همسایه مانند ترکیه، توانسته اند راهکارهای مناسبی پیدا کنند که توسعه با صیانت از میراث فرهنگی و دیرینه شناسی همزمان جلو برود. ما نیز باید به این سمت حرکت نماییم تا بتوانیم به توسعه ای پایدار و با حفظ میراث تاریخی خود نائل شویم.
اهمیت دیرینه شناسی شهری در توسعه اصفهان
وی اشاره کرد: اگر دغدغه ما برای آینده اصفهان است، باید مسئله دیرینه شناسی شهری را در طرح های توسعه شهری جدی بگیریم. مدیران شهری باید به این مسئله توجه نمایند تا از توسعه ای که موجب لطمه به میراث فرهنگی می شود، جلوگیری نمایند.
عضو هئیت علمی گروه دیرینه شناسی دانشگاه هنر اصفهان به پروژه هایی که توسط شهرداری اصفهان انجام شده و در آنها به دیرینه شناسی شهری توجه نشده اشاره نمود و اظهار داشت: پروژه هایی مانند جهان نما، زیرگذر میدان عتیق، مصلی، بدنه سازی و کف سازی چهارباغ همچون پروژه هایی از این دست بوده اند. در این پروژه ها، اگر هم به دیرینه شناسی پرداخته شده، تنها بطور سطحی و برای انجام اقدامات ظاهری بوده و هیچ تصمیم گیری جدی برای صیانت از آثار تاریخی و باستانی شهر انجام نشده و ثروت های فرهنگی و تاریخی شهر از بین رفته اند.
طرح های توسعه شهری اصفهان و غفلت از دیرینه شناسی شهری
شجاعی به طرح های توسعه شهری اصفهان اشاره نمود و اظهار داشت: اصفهان تا به امروز طرح های جامعی همچون طرح کوکس (اولین طرح توسعه شهری اصفهان در سال ۱۳۳۷) را تجربه کرده، در این طرح ها توجه به بافت تاریخی به عنوان یکی از اجزای مهم دیده شده اما در عمل چیزی که مشاهده می شود، خلاف این است.
وی توضیح داد: در طرح های توسعه شهری، کدهای ارتفاعی برای ساختمان ها تعیین می شود تا ساخت وسازهای اطراف میدان نقش جهان از ارتفاع خاصی بیشتر نشود. اما در عین حال، از آن دولتخانه صفوی که کنار میدان نقش جهان است و هیچ اثری از آن باقی نمانده است، حفاظت نمی گردد. باید پیش از هرگونه خاک برداری برای ساخت وساز، شواهدی از بنای دولتخانه صفوی زیر خاک شناسایی و حفاظت شود.
این عتیقه شناس اشاره کرد: نباید مسئله دیرینه شناسی شهری در ذیل بافت تاریخی قرار گیرد، برای اینکه این امر سبب می شود که آن طور که باید به اهمیت صیانت از لایه های تاریخی و دیرینه شناسی شهری پرداخته نشود. احمد بهاآبادی، مدیر ارشد و کارشناس طرح های توسعه شهری و منطقه ای اصفهان
مشکل طرح های توسعه شهری نیستند، بلکه اجرای این طرح ها است
احمد بهاآبادی، مدیر ارشد و کارشناس طرح های توسعه شهری و منطقه ای اصفهان، تاکید کرد که خیلی از آن چه در ظاهر شهر مشاهده می شود، حاصل تصمیمات اجرائیست، نه لزوماً اجرای دقیق طرح های مصوب. وی بیان کرد: آیا در طرح هایی که تهیه شده و مشاور دخیل بوده، همان نگاه حفظ میراث که مشاور مد نظر داشته، در اجرا نیز رعایت شده است؟
به گفته بهاآبادی، توجه به بافت تاریخی اصفهان حتی قبل از انقلاب نیز در طرح های شهری مطرح بوده است، اما بعد از انقلاب، نخستین طرح جامع با مدیریت زنده یاد سید هادی میرمیران تهیه شد. همین طور اصفهان همچنان بر پایه همان طرح روند توسعه خودرا طی می کند. اساس تصمیمات مهندس میرمیران بر حفظ بافت تاریخی اصفهان استوار بود.
این کارشناس طرح های توسعه شهری اشاره کرد: یکی از مهم ترین اصول طرح جامع اصفهان، محدود کردن ظرفیت بارگذاری جمعیت در شهر بود تا ساختار تاریخی آن حفظ شود. همین طور توسعه باید به شکلی باشد که بار اضافی به ساختار تاریخی شکننده اصفهان تحمیل نشود.
وی اضافه کرد: هرگونه توسعه در نهایت بار جمعیتی و نیازهای آنرا به مرکز شهر منتقل می کند، برای اینکه بازار، نهادهای حکومتی، فرهنگی و گردشگری در مرکز تاریخی شهر قرار دارند. بنابراین، برای حفظ بافت تاریخی، توسعه شهر باید با دقت مدیریت شود.
مشکلات اجرائی و تخریب عناصر تاریخی
به گفته بهاآبادی، مشکلات اجرائی ناشی از مدیریت تصمیمات است، نه طراحی یا مشاوره طرح جامع. او مثال هایی از تخریب های غیرضروری در بافت تاریخی ارائه داد: برای خیابان کشی، حمام تاریخی خسروآغا در مرکز تاریخی شهر شبانه با بولدوزر تخریب شد، در صورتیکه چنین اقداماتی هیچ توجیهی ندارد.
وی تاکید کرد: مسئولیت این اقدامات به عهده مدیریت اجرائیست و ارتباطی با طراحان و مشاوران طرح جامع ندارد. مشاوران همیشه تلاش نموده اند که تمام عناصر تاریخی، از محوطه ها و بناها گرفته تا سایر عناصر میراثی، حفظ شوند.
این کارشناس طرح های توسعه شهری با اعلان اینکه طرح های مشاوران در مراحل تصویب ممکنست دستخوش تغییراتی شوند، اظهار داشت: مراجع دیگری که در پروسه تصویب دخالت می کنند، ممکنست بدنبال منافع بخشی خود باشند و این مسئله بر طرح تأثیر می گذارد. این تغییرات به طور معمول مورد تأیید مشاوران نیست.
وی اشاره کرد: در هیچیک از طرح های توسعه شهری، مسئله بافت تاریخی اصفهان نادیده گرفته نشده بلکه مشکل اصلی در مرحله اجراست، جایی که تصمیمات مدیریتی ناصحیح موجب لطمه به بافت تاریخی می شود.
محدودیت طرح جامع در مسائل باستان شناسی
بهاآبادی درباره ی محدودیت های طرح جامع درباب مسائل دیرینه شناسی توضیح داد: طرح جامع وظیفه ای برای ورود به زیر زمین ندارد و تنها به سطح زمین و عملکردهای شهری توجه دارد اما اگر عملیات دیرینه شناسی انجام شده باشد و محدوده هایی مشخص شود که نیاز به حفظ دارند، طرح جامع موظف به رعایت آنها است.
وی تاکید کرد: مشاوران طرح جامع همیشه بر حفظ میراث تاریخی اصفهان تاکید داشته اند، اما محدودیت های بودجه ای و مدیریتی در مرحله اجرا موجب مشکلات و تخریب هایی شده است. او امیدوار است که در آینده، اجرای طرح ها با دقت بیشتری صورت گیرد تا بافت تاریخی باارزش اصفهان حفظ شود. حسین پیرزاده، مسئول تهیه طرح جدید جامع شهر اصفهان با رویکرد نوین و مدیر گروه فضا و کالبد طرح فوق
تحولات قانونی و بافت تاریخی اصفهان در طرح های توسعه شهری
حسین پیرزاده، مسئول تهیه طرح جامع جدید شهر اصفهان در ادامه میزگرد اظهار داشت: از آخرین طرح جامعی که برای اصفهان در سال ۱۳۶۷ تهیه شد، حدود ۳۵ سال قبل است. در این ۳۵ سال، دو یا سه اتفاق مهم رخ داده که یکی از مهم ترین آنها، قانون مصوب ۱۳۹۸ تحت عنوان «حفظ و احیای بافت های تاریخی کشور» است. بر طبق این قانون، ۱۶۸ محدوده تاریخی در کشور به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی رسیده است. این مساله بسیار مهم و اثرگذار می باشد.
وی اضافه کرد: در این قانون، محدوده های تاریخی شهرها مشخص شده است. برای شهر اصفهان که حدود ۲۲۰۰ هکتار بافت تاریخی دارد، قبلاً ۱۲۰۰ هکتار از این محدوده شناسایی و تصویب شده بود.
مسئول تهیه طرح جامع جدید شهر اصفهان اشاره کرد: طرح جامع وظیفه اش تنها کشیدن خط محدوده و حریم نیست، اما در عین حال این مساله هم قسمتی از وظایف آنست. وظیفه اصلی طرح جامع این است که مهم ترین محورهای توسعه شهر را تعیین کند. منظور از محور، فقط مفهوم جغرافیایی آن نیست، بلکه تعیین راهبردهای توسعه شهر برای یک دوره بلندمدت است. این طرح باید برای شهر سیاستگذاری کرده و چارچوبی برای تهیه طرح های آینده عرضه نماید.
وی تاکید کرد: ما در این طرح، یک تابوی قدیمی را شکستیم و به سوی طرح دو سطحی حرکت کردیم. این یعنی علاوه بر طرح جامع برای کل شهر، طرح تفصیلی نیز نه بصورت کلی، بلکه برمبنای حساسیت های مختلف شهر تهیه می شود. سیاستگذاری ها بر طبق این حساسیت ها به انجام می رسد و در قالب این سیاستگذاری ها، طرح های موضوعی و موضعی و همین طور معیارها و ضوابط شهری تعیین خواهد شد. این بدین معناست که دیگر کل شهر اصفهان زیر بار یک تصمیم گیری کلی نمی رود.
وی با اشاره به مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی در سال ۱۴۰۰ بیان کرد: این مصوبه تاکید دارد که برای محدوده تاریخی اصفهان، طرح ویژه ای برای حفظ و احیای این بافت تهیه شود. این مصوبه نشان دهنده تغییرات مهمی است که در این سال ها رخ داده است. بطور مثال، در زمان تهیه طرح های جامع قدیمی، ما تحت تأثیر منشور آتن بودیم. شخصیت بزرگی مانند لو کوربوزیه این منشور را به یک گفتمان جهانی تبدیل کرد. اما امروز، ما بیشتر در قالب پارادایم نوشهرگرایی قرار داریم که به تنوع در شهر و مسائل همکارانه اهمیت می دهد.
پیرزاده درباره ی مدیریت محدوده تاریخی اصفهان توضیح داد: یکی از پیشنهادهای این طرح جامع این است که محدوده تاریخی شهر اصفهان، که حدود ۲۲۰۰ هکتار است، مدیریت شهری مستقل داشته باشد. این مدیریت جدا از مناطق شهری فعلی است و برای این محدوده شهردار مستقل درنظر گرفته می شود.
نبود کلید واژه دیرینه شناسی شهری در ادبیات طرح جامع اصفهان
وی درباب اهداف کلان طرح جامع جدید شهر اصفهان اظهار داشت: یکی از اهداف کلان طرح، حفظ میراث ملموس و ناملموس تاریخی و فرهنگی شهر اصفهان است. در قالب این هدف کلان، سه هدف جزئی شامل حفظ، احیا و بازآفرینی میراث ملموس و ناملموس فرهنگی با رویکرد نوآوری اجتماعی، بازآفرینی بافت های تاریخی برمبنای منطق همیاری میان بافت میراث و فرهنگ شهر، معرفی و ترویج میراث تاریخی و فرهنگی شهر است که این اهداف کلان و جزئی، به شکلی تدوین شده اند که بتوانند سیاستها و خطوط اصلی توسعه شهری را تضمین کنند و به طرح های منطقه ای بعدی جهت بدهند.
مسئول تهیه طرح جامع جدید شهر اصفهان اظهار داشت: یکی از مواردی که تا حالا کمتر به آن پرداخته شده، مفهوم دیرینه شناسی شهری است. من تا امروز واژه ای به نام دیرینه شناسی شهری در تدوین طرح جامع نشنیده بودم. اما گویی می توان این مفهوم را در قالب میراث ملموس و ناملموس تاریخی گنجاند. این نوع طرح جامع باید برای خود واژه نامه ای تعریف کند که این واژه ها را مشخص کرده و معیارها و ضوابط لازم را عرضه نماید.
مشروح ادامه میزگرد در ایام آینده منتشر می شود.........
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب